پرسش :

در جامعه ما خواستگارى از طرف پسر است این مورد ریشه در کجا دارد؟ آیا اسلام نظرش این است؟ خواستگارى از طرف دختر چه پیامدهایى دارد؟ اگر پیامدى دارد چرا دختران هندى از پسرها خواستگارى مى کنند و براى آنها عوارض و تبعاتى ندارد؟!


پاسخ :
در ابتدا مطلبى را از استاد مطهرى رحمه الله نقل می کنیم؛ ایشان مى گویند: «این که از قدیم الایام مردان به عنوان خواستگارى نزد زنان مى رفته اند و از آنها تقاضاى همسرى مى کرده اند، از بزرگترین عوامل حفظ حیثیت و احترام زن بوده است.
 
«طبیعت» مرد را مظهر طلب و عشق و تقاضا آفریده است و زن را مظهر مطلوب بودن و معشوق بودن. طبیعت زن را گُل، و مرد را بلبل، زن را شمع و مرد را پروانه قرار داده است. این یکى از تدابیر حکیمانه و شاهکارهاى خلقت است که در غریزه مرد نیاز و طلب و در غریزه زن ناز و جلوه قرار داده است. خلاف حیثیت و احترام زن است که به دنبال مرد بدود. براى مرد قابل تحمّل است که از زنى خواستگارى کند و جواب رد بشنود و آنگاه از زن دیگرى خواستگارى کند و جواب رد بشنود تا بالاخره زنى رضایت خود را به همسرى با او اعلام کند اما براى زن که مى خواهد محبوب و معشوق و مورد توجه و علاقه باشد و از قلب مرد سر در آورد تا بر سراسر وجود او حکومت کند، قابل تحمل و موافق غریزه نیست که مردى را به همسرى خود دعوت کند و احیاناً جواب رد بشنود و سراغ مرد دیگرى رود»1. بنابراین خواستگارى همیشه از ناحیه جنس مذکر انجام مى شود.

دین مقدس اسلام که آیین فطرت است، بر این رویه فطرى و طبیعى صحه نهاده و بر این مبنا و اساس است که در قرآن و سنّت در امر ازدواج، مردان مخاطب واقع گشته اند و مستقیماً به آنان دستور ازدواج و همسر گزینى داده شده و فرموده است:
«فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ»2؛ «با زنان طیب و پاکیزه ازدواج کنید».

این آیه به معناى نهى از خواستگارى زن از مرد نیست، از این رو در صدر اسلام تقاضاى زن از مرد نیز اتفاق افتاده است.

امام باقر علیه السلام نقل می کنند: «زنى نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و عرض کرد: مرا به عقد کسى در آور. حضرت رو به حضار نمودند و فرمودند: کسى حاضر است با این زن ازدواج کند؟ مردى از میان جمع برخاست و عرض کرد: من حاضرم، حضرت فرمودند: چه دارى که به او بدهى؟ گفت: چیزى ندارم. پیامبر صلى الله علیه وآله فرمودند: نمى شود. زن خواسته خود را تکرار کرد. دیگر بار حضرت فرمایش خویش را تکرار نمودند، باز همان مرد برخاست. سرانجام پیامبر به آن مرد فرمودند: از قرآن چیزى مى دانى؟ گفت: بلى. سپس حضرت فرمودند: زن را به عقد ازدواج تو در آوردم، در عوض قرآنى که به او آموزش مى دهى، مهریه او خواهد بود»3.

همان گونه که ملاحظه شد، خواستن ازدواج از سوى زن در اسلام ممنوع نیست ولى حرکت برخلاف عرف و سیره مسلمانان و قواعد مورد قبول جامعه و مقتضاى فطرت و طبیعت است و چه بسا همین عمل موجب رویگردانى برخى پسرها از این گونه دخترها شود. اما با این وجود اگر مقاومت روحى دختر بالا و سطح شناخت پسر مناسب باشد با تدابیر خاصى دختران مى توانند اقدام به خواستگارى غیرمستقیم نمایند.

بنا بر آنچه گفته شد درباره شروع خواستگارى از سوى پسر یا دختر، اسلام منع خاصى ندارد.

اما این که خواستگارى ازطرف دختر چه پیامدهایى دارد. باید عرض کنیم که این مسئله بیشتر تابع آداب و رسوم است. از این رو در بعضى از کشورها مانند هندوستان در بعضى از مناطق آن مرسوم است که خانواده دختر به خانواده پسر پیشنهاد ازدواج می کند یعنى خواستگارى بیشتر از ناحیه خانواده دختر انجام می گیرد یا حداقل از طرف خانواده دختر پیشنهاد مى شود که ما آمادگى داریم که دخترمان را به ازدواج پسر شما درآوریم. ولى تحقیقات نشان مى دهد که اگر خواستگارى از طرف پسر باشد بهتر است و عکس این قضیه حتّى در جوامعى که عرف است که از طرف خانواده دختر اول پیشنهاد ازدواج داده شود اثرات نامطلوبى براى دختران دارد.

براساس گفته یکى از جامعه شناسان چندسال پیش مشخص شد که آمار خودکشى در میان دختران جوان هندى از سایر کشورها بیشتر است. گروهى از جامعه شناسان و روانشناسان از سوى سازمان یونسکو براى ریشه یابى این موضوع به کشور هندوستان رفتند بعد از تحقیق مشخص شد که چون در جامعه هندوستان این دختران هستند که به خواستگارى آقایان مى روند. بعد از شنیدن چند جواب رد از سوى آنها به افسردگى و شکست عاطفى مبتلا مى شوند بنابراین آنها که روحیه لطیف تر و حساس ترى دارند دست به خودکشى مى زنند. در کشورهایى مانند کشور ما که خواستگارى مستقیم زن از مرد مورد علاقه مطلوب نیست عوارض بیشترى دارد که در نهایت از نظر روانى و شخصیتى و حیثیت اجتماعى و خانوادگى به ضرر زن تمام می شود.

پی‌نوشت‌ها:
1. مرتضى مطهرى، نظام حقوق زن در اسلام، ص 15.
2. سوره نساء، آیه 3.
3. وسایل الشیعه، ج 14، ص 195.

منبع: خواستگارى، محمدرضا احمدى، نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها، دفتر نشر معارف، 1390.